8.1. Σημασία της ρητίνης ως πρώτης ύλης

Η χρήοη της ρητίνης από τον άνθρωπο είναι γνωστή περίπου από το 500 π.Χ. (περιγράφει την παραγωγή της στην Ελλάδα ο κλασσικός Έλληνας βοτανολόγος Θεόφραστος στην Περί Φυτών ιστορία του). Παραδοσιακά, είναι γνωστή η χρησιμοποίηση της στο καλαφάτι-σμα (=στεγανοποίηση) των ξύλινων πλοίων, στην κατασκευή του υγρού πυρός ^πολεμικής εύφλεκτης ύλης) κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους, στην παρασκευή του κρασιού ρετσίνα στην Ελλάδα από αμνημονεύτων ετών, και στην παρασκευή εμπλάστρων για ιατρικούς σκοπούς.

Σήμερα, η εικόνα των χρήσεων έχει αλλάξει τελείως. Η ρητίνη χρησιμοποιείται ως πρώτη ύλη παραγωγής μεγάλης ποικιλίας μοντέρνων βιομηχανικών προϊόντων. Το νέφτι, δηλαδή το υγρό κλάσμα απόσταξης της ρητίνης, αποτελεί χρήσιμη ύλη στις βιομηχανίες υφασμάτων, χρωμάτων, αρωμάτων, καλλυντικών, φαρμάκων, λιπαντικών ουσιών, συνθετικών ρητινών, κ.ά. Το κολοφώνιο, δηλαδή το στερεό κλάσμα απόσταξης της ρητίνης, αποτελεί χρήσιμη ύλη στην τυπογραφία, υφαντουργία, μεταλλουργία, και στην παρασκευή ποικιλίας προϊόντων, όπως λιπαντικά, πλαστικά, αντι-διαβρωτικά, αρωματικά κεριά, αδιάβροχα υλικά, σφραγίσματα δοντιών, τεχνητά δόντια, έμπλαστρα, συντηρητικά, προσθετικά γεύσης σε τρόφιμα, ποτά και είδη ζαχαροπλαστικής, καταλύτες, επιβραδυντικά της φωτιάς, μουσαμάδες για δάπεδα, ταπετσαρίες, τεχνητά δέρματα, καλλυντικά, συνθετικό καουτσούκ, εντομοκτόνα, παρκετίνη, μονωτικά, τυπογραφική μελάνη, χρώματα, φάρμακα, κόλλες, προσθετικές ύλες στο χαρτί, τσίχλες για μάσηση, κ.ά. Παρόλη, όμως, την ευρεία χρήση της ρητίνης ως πρώτης ύλης σύγχρονων προϊόντων αιχμής και τις ευοίωνες προοπτικές της, η ρητίνη, που συγκομίζεται με πλή-γωση από ζωντανά δέντρα, αντιμετωπίζει προβλήματα αγοράς λόγω υψηλού κοστολογίου συγκομιδής. Οι κυριότεροι λόγοι γι’ αυτό είναι οι εξής τέσσερις:

1) Την ανταγωνίζεται η παραγωγή ρητίνης-υποπροϊόντος του ξύλου κωνοφόρων, που χρησιμοποιείται ως πρώτη ύλη στην παραγωγή χαρτοπολτού με τη θειική μέθοδο. Αυτή η ρητίνη είναι γνωστή με το εμπορικό όνομα τολόιλ (1311 ου στην Αγγλική ορολογία). Μορφολογικά, δεν μοιάζει καθόλου με τη ρητίνη. Είναι εστέρες ρητινοξέων και λιπαρών οξέων, κάτι σαν δύσοσμος μαυριδερός σαπουνο-αφρός, αλλά η σύγχρονη χημεία έχει βρει τρόπους να παράγει απ’ αυτό τα ίδια σχεδόν προϊόντα με εκείνα, που παράγει από την καθαρή ρητίνη των δέντρων.

2) Ανάλογος είναι ο ανταγωνισμός και από παραγωγή και χρήση ρητίνης από εκχύλιση φυσικά δαδοποιημένου ξύλου πρέμνων, κ.λπ. Στις ΗΠΑ , το μεγαλύτερο ποσοστό ρητίνης προέρχεται από αυτήν την πηγή και από τολόιλ.

3) Η προσφορά στην παγκόσμια αγορά ρητίνης από την Κίνα σε χαμηλές τιμές. Αυτό συμφέρει επί του παρόντος την Κίνα, επειδή είναι αναπτυσσόμενη χώρα. Περίπου το 80% της της παγκόσμιας παραγωγής ρητίνης από ζωντανά δέντρα γίνεται στην Κίνα.

4) Η δημιουργία υποκατάστατων ρητινικών προϊόντων από πετρέλαιο.

Ποιο από τα παραπάνω αίτια επηρέασε περισσότερο τη μείωση της παραγωγής ρητίνης από ζωντανά δέντρα δεν είναι εύκολο να εκτιμηθεί. Αξίζει, όμως, να σημειωθεί, ότι η κατάσταση αυτή δεν είναι διαχρονικά μόνιμη. Παρά την κρίση, ρητίνευοη σε ζωντανά δέντρα συνεχίζει να γίνεται σε πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένων και των ΗΠΑ, δηλαδή όχι μόνο σε οικονομικά καθυστερημένες χώρες. Αυτό σημαίνει, ότι υπάρχουν κάποιες χρήσεις της ρητίνης από ζωντανά δέντρα, που δεν μπορούν να αναπληρωθούν από τολόιλ, πετρέλαιο κ.λπ. Μία από τις χρήσεις αστές είναι, π.χ., για μασώμενες τσίχλες. Έτσι, λοιπόν, η αγορά πάντοτε βρίσκει τρόπους να κρατάει ζωντανή τη ρητίνευοη ζωντανών δέντρων, έστω και σε χαμηλό επίπεδο ετήσιας παραγωγής.

8.2. Σημασία της ρητίνευσης για την Ελλάδα

Η ρητίνευση ασκείται στην Ελλάδα συνεχώς τουλάχιστον επί δυόμισυ χιλιάδες χρόνια (από το 500 π.Χ., όπως αναφέρθηκε στο προηγούμενο υποκεφάλαιο). Πρόκειται για την αρχαιότερη σχετική ιστορική αναφορά στην παγκόσμια ιστορία. Αυτό σημαίνει, ότι η Ελληνική κοινωνία πάντοτε έβρισκε χρήσιμη τη ρητίνη για την ανάπτυξη της. Στο πρώτο τρίτο του περασμένου αιώνα, η Ελλάδα ήταν η πέμπτη στην κατάταξη ρητινοπαραγωγός χώρα του Κόσμου. Η ρητίνευση, ακόμη και σήμερα, που βρίσκεται ιστορικά στο χαμηλότερο της σημείο, επιβιώνει και προσφέρει απασχόληση όχι μόνο στις αγροτικές περιοχές (π.χ. Εύβοια), αλλά και και σε περιοχές μεγάλων ευκαιριών απασχόλησης, όπως σε τουριστικές (π.χ. Κασσάνδρα) και βιομηχανικές (π.χ. Ελευσίνα). Το ιστορικό αυτό δεδομένο αφ’ εαυτού μαρτυρεί, ότι η ρητίνευση στην Ελλάδα οφείλει να στηριχτεί, για να συνεχίσει να υπάρχει και στο μέλλον για δύο λόγους: ως εναλλακτική οικονομική δραστηριότητα για την Ελληνική κοινωνία, και ως πανάρχαιο δασοπονικό μοντέλο άξιο μελέτης για τη διεθνή κοινωνία (μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς).

Η έρευνα, που έχει γίνει στην Ελλάδα με βάση τα δύο παραπάνω σημεία αναφοράς, έχει αποδείξει, ότι: τα ρητινευόμενα δάση χαλεπίου πεύκης είναι από τα πολυτιμότερα - αν όχι αποκλειστικά τα πολυτιμότερα - δάση της χώρας, αλλά χάνουν μεγάλο μέρος από την αξία τους, όταν σταματήσει η ρητίνευση και αυτό γίνεται αιτία να αποδεκατίζονται από μεγάλες πυρκαγιές. Κοντολογίς, μπορεί με τις τρέχουσες τιμές εμπορίου της ρητίνης να φαίνεται η ρητίνευση σήμερα ως ασύμφορη παραγωγική διαδικασία, όταν όμως εντάσσεται στη συνολική λογιστική της δασοπονίας, αποδεικνύεται χρησιμότατο εργαλείο για την προστασία του δάσους και την εξασφάλιση της αειφορίας όλων των άλλων χρήσεων του, που θα μπορούσαν να θεωρούνται σήμερα οικονομικά σπουδαιότερες (οικολογική ισορροπία). Μπορούμε να πούμε, χωρίς καμία δόση υπερβολής, ότι η ρητίνευση λειτουργεί για την εξασφάλιση της ισορροπίας στο δάσος, όπως η χρήση βιταμινών στην υγεία του ανθρώπου. Δεν είναι δηλαδή ζήτημα ποσότητας, αλλά ποιότητας.

9. Πώς γίνεται η ρητίνευση στην Ελλάδα

9.1. Γενικά

Αδρομερώς, μπορούμε να διακρίνουμε παλιά και νέα μέθοδο ρητινεύσεως. Η παλιά μέθοδος (γνωστή με το όνομα Κουντουριώτικη) ανοίγει πληγές (εντομές, μέτωπα) βάθους 1,5 εκατ. μέσα στο ξύλο του βασικού κορμοτεμαχίου των πεύκων και δεν χρησιμοποιεί καμία ερεθιστική ουσία. Αντίθετα, η νέα μέθοδος ανοίγει πληγές, που δεν πειράζουν καθόλου πρακτικά το ξύλο του κορμού, αλλά μόνο το ξεφλουδίζουν, και χρησιμοποιούν ερεθιστική ουσία (πάστα θειικού οξέος, κ.λπ.). Και οι δύο μέθοδοι επιτρέπονται από τη σχετική νομοθεσία. Αυτό σημαίνει, ότι δεν αποκλείεται η εφαρμογή στην πράξη κάποιας μεικτής μεθόδου, που συνδυάζει δηλαδή εντομή στο ξύλο και ερεθιστική ουσία. Άρα, μπορεί να επιλέξει μεικτή μέθοδο στην πράξη ένας ρητινεργάτης, εάν εκτιμήσει ότι τον συμφέρει αυτός ο τρόπος εργασίας.

Έρευνα έχει δείξει, ότι η μεικτή μέθοδος αυξάνει την ετήσια ρητινοπαραγωγή ανά δέντρο,δεν είναι όμως καθόλου βέβαιο, ότι αυξάνει και το εισόδημα του ρητινεργάτη, γιατί είναι περισσότερο κοπιαστική. Ο εργάτης από μόνος του θα κρίνει τι τον συμφέρει να κάνει.

9.2 Ανάλυση τον νομικού πλαισίου της ρητίνευσης

Ο σχετικός νόμος είναι το Β. Δ/γμα 439/1968, το οποίο παρατίθεται στο σύνολο του στο τέλος του Εγχειριδίου (βλ. Παράρτημα Β’).

Το νομοθέτημα αυτό οφείλει να θεωρείται αναχρονιστικό και ανεφάρμοστο σε πολλά σημεία του. Κανονικά, πρέπει να τροποποιηθεί. Εδώ θα εμφανιστούν και θα επεξηγηθούν μόνο τα τεχνικά ζητήματα, που προβλέπονται στις 11 παραγράφους του άρθρου 1, και θα τονιστούν κάποια σημεία, στα οποία υπάρχουν αδυναμίες, γιατί έρχονται σε αντίθεση με νεότερες έγκυρες ερευνητικές πληροφορίες:

1. Επιτρέπεται να γίνεται ρητίνευση σε δάση χαλεπίου, τραχείας, θαλασσιάς και - υπό όρους - μαύρης πεύκης. Σήμερα, όμως, ρητίνευση γίνεται αποκλειστικά μόνο σε χαλέπιο πεύκη και μάλιστα όχι σε όλα τα δάση του είδους, γιατί οι τρέχουσες οικονομικές συνθήκες είναι απαγορευτικές σε κάποια από αυτά.

2. Η ρητίνευση αρχίζει την 1 Μαρτίου και λήγει στις 30 Νοεμβρίου. Στην πράξη σήμερα, όμως, τα πράγματα είναι διαφορετικά Επειδή η ρητινεκροή επηρεάζεται από τη μέση θερμοκρασία του περιβάλλοντος αέρα και η θερμοκρασία αυτή είναι μικρή το Μάρτιο, Απρίλιο και Νοέμβριο, είναι μικρή σχετικά και η ποσότητα ρητίνης που εκρέει από τις πληγές. Έτσι, ο λόγος γραμμάρια ρητίνης / χρόνος καταβληθείσας εργασίας ή, περισσότερο καθαρά, ο λόγος εισόδημα από πώληση ρητίνης / χρόνος καταβληθείσας εργασίας είναι μικρός και γίνεται μικρότερος όσο η τιμή της ρητίνης μείωνε-

ται. Ο παραπάνω λόγος λέγεται παραγωγικότητα εργασίας και είναι η κρίσιμη σχέση, που διαμορφώνει τελικά το πραγματικό ημερομίσθιο του ρητινεργάτη. Αυτή εξωθεί τους ρητινεργάτες (κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα, όπου το κλίμα είναι ψυχρότερο) να αποφεύγουν ρητίνευση τους μήνες Μάρτιο, Απρίλιο και Νοέμβριο. Ουσιαστικά, η ρητίνευση σήμερα ασκείται παντού επί μικρότερη περίοδο από όση προβλέπει ο νόμος. Αυτό, όμως δεν σημαίνει, ότι απαγορεύεται σε όποιον θέλει να ρητινεύσει όλη την περίοδο που προβλέπει ο νόμος.

3. Η ρητίνευση επιτρέπεται να αρχίζει, όταν τα δέντρα αποκτούν έμφλοια στηθιαία διάμετρο μεγαλύτερη από 25 εκατ. (περίπου), αλλά σε εξαιρετικές περιπτώσεις (σπανιότητα δέντρων) μπορεί να επιτραπεί και από τη διάμετρο των 20 εκατ. Η έρευνα όμως έδειξε, ότι δέντρα που έχουν στηθιαία διάμετρο μικρότερη από 32 εκατ. δεν συμφέρει να ρητινεύονται, όταν η ρητίνη έχει μικρή τιμή όπως τώρα. Συνεπώς, όταν ένας ρητινεργάτης αναζητεί στο δάσος νέα δέντρα για να τα ρητινεύσει, πρέπει να αναζητήσει δέντρα χοντρά, αδιάφορο εάν είναι ίσια ή στραβά. Μπορεί, βέβαια, να υπάρχουν και κάποια λεπτότερα δέντρα, που είναι πολυρητινοπαραγωγά (=γαλάρια) από κληρονομικούς λόγους, αλλά αυτά δεν έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και δεν μπορούν να διακριθούν από τα άλλα. Σε γενικές γραμμές, όμως, νέα δέντρα γύρω από ένα γέρικο γαλάριο έχουν κάποιες παραπάνω πιθανότητες να είναι γαλάρια. Συνεπώς, μπορεί να τα δοκιμάσει ο ρητινεργάτης, εάν έχουν την επιτρεπόμενη διάμετρο (τουλάχιστον 25 εκατ.), και εάν δεν του κάνουν να τα απορρίψει την άλλη χρονιά.

Κατά τη διαδικασία της απόρριψης, ο ρητινεργάτης οφείλει να ξέρει, ότι τα πρωτοει-σαγόμενα δέντρα στη ρητίνευση (παρθένα δέντρα) έχουν την πρώτη χρονιά κατά 20% περίπου μικρότερη παραγωγή από εκείνη, που θα δείξουν την επόμενη χρονιά. Συνε-πώς, δεν πρέπει να βιαστεί να τα απορρίψει. Γενικά, δέντρα που την πρώτη χρονιά δείχνουν παραγωγή μεγαλύτερη από 2,170 κιλά, δεν απορρίπτονται, Απορρίπτονται όμως τη δεύτερη, εάν δεν δώσουν την οριακή παραγωγή των 2,715 κιλών.

Επίσης, οφείλει να ξέρει ο ρητινεργάτης, ότι ένα ρητινευόμενο δέντρο το εγκαταλείπουμε στην κατηγορία των απορρητινευ-μένων μόνο, εάν έχει εξαντληθεί η ρητινεύ-σιμη επιφάνεια του μέχρι ύψος 2,20 μέτρων περίπου από τη βάση. Αυτό μπορεί να συμβεί, σε γενικές γραμμές, μονό μετά από 25 και πλέον χρόνια ρητινευσεως.

4. Κάθε δέντρο, που έχει στηθιαία διάμετρο 32 εκατ. και πάνω, ανεξάρτητα από το εάν είναι πρωτορρητινευομενο ή όχι, επιτρέπεται από το νόμο να ρητινεύεται με δύο μέτωπα (πληγές) ταυτόχρονα (που θα έχουν όμως πλάτος όχι παραπάνω από 8 εκατ. η κάθε μία). Περισσότερα από ένα μέτωπα στο ίδιο δέντρο έχουν το πλεονέκτημα, ότι περιορίζουν τις απώλειες χρόνου εργασίας για διαδρομές από το ένα δέντρο στο άλλο, δεν σημαίνει όμως, ότι ρητινεύοντας με δύο μέτωπα θα έχει και διπλάσια παραγωγή. Η παραγωγή των δύο μετώπων θα είναι περίπου όσο του ενός πολλαπλασιασμένη με συντελεστή περίπου 1,7. Γενικά, εάν ένα δέντρο που έχει δύο πληγές, παράγει από τον δεύτερο χρόνο και μετά λιγότερο από το γινόμενο 2x2,715=5,430 κιλά, συμφέρει να ρητινεύεται μόνο με ένα και όχι με δύο μέτωπα. Ρητίνευση με περισσότερα από δύο ταυτόχρονα μέτωπα δεν επιτρέπεται κανονικά, παρά μόνο κατ’ εξαίρεση, όπως θα αναφέρουμε παρακάτω στη παράγραφο 7.

5. Τα μέτωπα ξεκινούν από κάτω (κοντά στο έδαφος) και οι ρητινεργάτες τα ανοίγουν με διάφορα κατά τόπους εξειδικευμένα εργαλεία (σκεπάρνια, φλοιοκόπτες). Το πλάτος των μετώπων ρυθμίζεται από το νόμο και εξαρτάται από το πάχος του δέντρου. Αρχίζει από 8 εκατ. για δέντρα στηθιαίας διαμέτρου 20 εκατ. και φτάνει τα 14 εκατ. για δέντρα στηθιαίας διαμέτρου μεγαλύτερης από 40 εκατ. Τα ρητινευόμενα σήμερα δέντρα στην πράξη είναι αρκετά χοντρά και έχουν συνήθως ενιαίο πλάτος μετώπου περίπου 11-12 εκατ. Προφανώς, η μακρόχρονη εμπειρία των ρητινεργατών τους έχει διδάξει, ότι ναι μεν περισσότερη ρητίνη βγάζουν οι πλατύτερες πληγές, μεγαλύτερη όμως παραγωγικότητα εργασίας (δηλαδή μεγαλύτερο λόγο γραμμάρια ρητίνης / χρόνος καταβληθείσας εργασίας ή, αλλιώς, μεγαλύτερο ημερομίσθιο) πετυχαίνουν, όταν αρκούνται στο πλάτος των 11-12 εκατ.

6. Ένα μέτωπο προχωρεί κάθε χρόνο προς τα πάνω και πρακτικά σταματάει, όταν ο ρητινεργάτης δεν φτάνει για να του κάνει ανανέωση (=ανάξεση, πελέκημα, κτύπημα της πληγής). Ανάλογα με το ύψος του ρητινεργάτη, το μέτωπο εξαντλείται συνήθως στα 2 έως 2,20 μέτρα επάνω από το έδαφος. Μπορεί, όμως, να συμβεί να πάει και ψηλότερα. Κάτι τέτοιο συμβαίνει συνήθως στην περίπτωση που ένα δέντρο είναι γαλάριο. Στην περίπτωση αυτή, οι ρητινεργάτες χρησιμοποιούν ελαφριά σκάλα. Η μεταφορά, όμως, σκάλας μέσα στο δάσος συνεχώς είναι κοπιαστική και αυξάνει τις απώλειες χρόνου των ρητινεργατών. Έτσι, είναι αμφίβολο, εάν τελικά έχουν πάντοτε οικονομικό συμφέρον οι ρητινεργάτες να προωθούν τα μέτωπα ψηλότερα από τα 2-2,20 μ. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, εάν ο ρητινεργάτης θέλει να ρητινεύσει και ψηλότερα, ο νόμος δεν του το απαγορεύει.

Μετά την εγκατάλειψη του πρώτου μετώπου, ο ρητινεργάτης ανοίγει νέο μέτωπο στον κορμό του δέντρου. Σύμφωνα με το νόμο, η διάνοιξη του δεύτερου μετώπου γίνεται σε εκ διαμέτρου αντίθετη θέση από το πρώτο. Η σχετική έρευνα όμως έχει δείξει, ότι περισσότερη ρητίνη βγάζει το δέντρο, όταν το δεύτερο μέτωπο ανοιχτεί 5 έως 7 εκατ. δίπλα από το παλιό μέτωπο. Με αυτή τη ρύθμιση, το ημερομίσθιο του ρητινεργάτη συντηρείται τουλάχιστον στα περσινά επίπεδα, ενώ με την εκ διαμέτρου αντίθετη τοποθέτηση κινδυνεύει να μειωθεί περίπου κατά 20% από το συγκεκριμένο δέντρο. Πέρα απ’ αυτό, όμως, φαίνεται ότι η συνεχής παράπλευρη διάταξη των μετώπων εξασφαλίζει και παραγωγικότερο πριόνισμα του βασικού κορμοτεμαχίου του δέντρου (βγάζει περισσότερα σανίδια), όταν λήξει η ρητίνευσή του και υλοτομηθεί, όπως είναι σωστό να γίνεται σχεδιασμένα στην πράξη.

7. ‘Όταν μια συστάδα δάσους προβλέπεται από το σχεδιασμό (=Διαχειριστική Μελέτη), ότι πρέπει να υλοτομηθεί, αυτό σημαίνει, πως από τα ρητινευόμενα δέντρα δεν πρέπει να υλοτομηθεί κανένα. Αντίθετα, μπορούν και πρέπει να κοπούν τα εξής δέντρα:

^· Τα απορρητινευμένα, για να μεγαλώσουν άλλα νεότερα στη θέση τους και ανανεώσουν το ρητινικό κεφάλαιο του δάσους. Τα απορρητινευμένα δέντρα, όσο και να μείνουν στο δάσος, δεν πρόκειται να επουλώσουν τις πληγές τους για να ξαναχρησιμοποιηθούν στη ρητίνευση. Χρειάζονται τουλάχιστον 50 έως 80 χρόνια για κάτι τέτοιο, αλλά μέχρι τότε θα σαπίσουν και θα ξεραθούν ή θα καούν. Και, βέβαια, θα έχουν κατεβάσει στο ελάχιστο το εισόδημα των ρητινεργατών με την εκεί παρουσία τους, στο μεταξύ χρονικό διάστημα.

^· Εκείνα που έτυχε να πληγωθούν κάποια στιγμή, αλλά σταμάτησαν να ρητινεύονται στη συνέχεια από τον ρητινεργάτη, γιατί αποδείχτηκε ότι δεν βγάζουν πολλή ρητίνη. Είναι λάθος να παραμένουν στο δάσος τέτοια δέντρα.

· Μερικά από τα μικρά δέντρα - που δεν ρητινεύονται ακόμη γιατί είναι ανώριμα -για να αραιωθεί η συστάδα και ευνοηθεί η κατά πάχος αύξηση εκείνων που μένουν. Υπενθυμίζεται, ότι οι αραιώσεις αυξάνουν τη ρητινοπαραγωγή εκείνων των δέντρων που ρητινεύονται (βλ. υποκεφ. 7.2 παραπάνω) , αλλά επιτρέπουν και στα νεότερα, που δεν ρητινεύονται ακόμη, να χοντρύνουν ταχύτερα (ταχυαύξεια) και να φτάσουν γρηγορότερα την ώριμη για ρητίνευση διάμετρο των 25 εκατ. Έτσι, αυξάνει γρήγορα ο αριθμός των δέντρων που βρίσκονται κοντά το ένα στο άλλο και ρητινεύονται, έτσι ώστε ο ρητινεργάτης να μη χάνει πολύ χρόνο κατά τις διαδρομές του από δέντρο σε δέντρο.

Είναι φανερό από τα παραπάνω, ότι η υλοτομία από καιρό σε καιρό (κανονικά πρέπει κάθε 5-7 χρόνια στα δάση χαλεπίου πεύκης) είναι σύμμαχος και όχι ανταγωνιστής των ρητινεργατών. Στα οφέλη είναι ανάγκη να συνεκτιμηθεί και το γεγονός, ότι η υλοτομία ανοίγει δρόμους μέσα στο δάσος. Αυτό απαλλάσσει εν πολλοίς τους ρητινεργάτες από το να χάνουν παραγωγικό χρόνο για να ανοίγουν οι ίδιοι μονοπάτια, και τους δίνει την ευκαιρία να πλησιάζουν στον τόπο της δουλειάς τους με τροχοφόρα μέσα και όχι με τα πόδια.

Συμπερασματικά, η σχεδιασμένη διαχείριση των ρητινευόμενων δασών διευκολύνει πάρα πολύ την εργασία των ρητινεργατών από κάθε άποψη και αυτό βοηθάει να αυξηθεί το ημερομίσθιο τους και να μην χάσουν τη δουλειά τους από έλλειψη δέντρων. Συνεπώς, τους συμφέρει να την επιζητούν και να πιέζουν να γίνεται όπου τυχόν οι τοπικές Δασικές Αρχές αδρανούν να την εφαρμόσουν, θεωρείται, μάλιστα, σκόπιμο να τονιστεί εδώ, ότι εάν οι ίδιοι οι ρητινεργάτες κάνουν και την υλοτομία (προσήμανση, ρίψη, μετατόπιση) είναι διπλά συμφερότερο γι’ αυτούς. Αφ’ ενός γιατί τους δίνεται η ευκαιρία να εξασφαλίζουν εισόδημα από την υλοτομία το χειμώνα που είναι άνεργοι (δεν ρητινεύουν), και αφ’ ετέρου γιατί μπορούν να ελέγχουν πλήρως την υλοτομία.

Πλήρης έλεγχος σημαίνει:

· Δεν θα υλοτομηθεί, ούτε κατά λάθος, κανένα δέντρο από εκείνα που χρειάζονται στη ρητίνευση.

· Η ρίψη των δέντρων και τα μονοπάτια σύρσης των κορμών θα σχεδιάζονται κατά τρόπο, που θα διευκολύνει την κίνηση των ρητινεργατών μετά τη λήξη της υλοτομίας.

· Μπορεί να γίνει η προσήμανση μερικά χρόνια νωρίτερα (π.χ. 5-7 χρόνια νωρίτερα από τον προβλεπόμενο στη μελέτη χρόνο υλοτομίας). Έτσι θα ξέρουν έγκαιρα οι ρητινεργάτες ποια δέντρα πρόκειται να υλοτομηθούν, για να τα υποβάλουν - εάν θέλουν - σε εξαντλητική (=θανάσιμη) ρητίνευση κατά τα τελευταία 5-7 χρόνια πριν την υλοτομία τους. Το νόημα της εξαντλητικής ρητίνευσης είναι, ότι το προς υλοτομία δέντρο μπορεί να ρητινεύεται ακόμη και με 4 μέτωπα ταυτοχρόνως, εάν χωρούν επάνω στο δέντρο και εάν κρίνει ο ρητινεργάτης ότι τον συμφέρει να το κάνει.

8. Το ετήσιο ύψος του μετώπου ρυθμίζεται, επίσης, με το νόμο. Δεν επιτρέπεται μεγαλύτερο από 35 εκατ. κάθε χρόνο. Κάτω από τις σημερινές συνθήκες, που η περίοδος ρητινεύσεως στην Ελλάδα έχει σχεδόν περιοριστεί στους 5 θερμότερους μήνες του έτους, το ύψος αυτό σχεδόν ποτέ δεν ξεπερνιέται με σωστή ρητίνευση. Συμβαίνει, όμως, μερικές φορές να νομίζουν οι ρητινεργάτες, ότι εάν βάλουν περισσότερη πάστα επάνω στην πληγή, ή εάν αραιώσουν την πάστα με περισσότερο θειικό οξύ, τότε το δέντρο θα βγάλει περισσότερη ρητίνη. Η έρευνα έχει δείξει, ότι αυτό είναι τελείως λάθος. Δεν τους συμφέρει καθόλου να προχωρούν με μεγάλο ετήσιο ύψος. Είναι χαμένος κόπος. Η παραγωγικότητα (=το εισόδημα τους) όχι μόνο δεν αυξάνει, αλλά αντίθετα μειώνεται, ενώ ταυτόχρονα γίνεται ταχύτερη εξάντληση της ρητινεύσιμης επιφάνειας του δέντρου.

Εξαιρετικά ασύμφορο είναι να παραβιάζεται αυτός ο κανόνας στα γαλάρια δέντρα, γιατί εξαντλείται γρήγορα η ρητινεύσιμη επιφάνεια τους και απορρητινευονται πριν την ώρα τους, ενώ τέτοια δέντρα χρειάζεται κυρίως ο ρητινεργάτης στην πράξη για να μην εγκαταλείψει πρόωρα τη δουλειά του ως ασύμφορη. Παρακάτω (βλ. υπο-κεφ. 9.3.1 και 9.3.3) δίνονται λεπτομέρειες πώς πρέπει να χρησιμοποιεί ο ρητινεργάτης την πάστα θεϊκού οξέος, ώστε να μην προχωρεί πολύ το ύψος του μετώπου σε κάθε φρεσκάρισμα της πληγής.

Με το νόμο ρυθμίζεται, επίσης, και το βάθος της πληγής του μετώπου μέσα στο ξύλο. Τέτοια εντομή είναι αναγκαία στην περίπτωση ρητίνευσης χωρίς ερεθιστικά (π.χ. πάστα), γιατί χωρίς εντομή στο ξύλο, που θα κόβει ρητινοφόρους αγωγούς, ρητίνη δεν εκρεει, παρά μόνο σε αμελητέα ποσότητα Αντίθετα, στην περίπτωση που ο ρητινεργάτης χρησιμοποιεί ερεθιστική ουσία, ρητίνη εκρεει και χωρίς εντομή στο ξύλο. Η ρητίνη σ’ αυτήν την περίπτωση, όπως ειπώθηκε ήδη (βλ. υποκεφ. 7.10), προέρχεται από τη σταδιακή νέκρωση του φλοιού. Έτσι, ο ρητινεργάτης μπορεί να αφήνει άθικτο το ξύλο και να φρεσκάρει μόνο την πληγή απομακρύνοντας μόνο το φλοιό, που έχει νεκρωθεί και έχει αποκολληθεί από το ξύλο (το περίγραμμα του νεκρού φλοιού συνήθως είναι καθαρά αποτυπωμένο επάνω στο υποκείμενο ξύλο, όπως φαίνεται στην Εικ. 9). θέμα, λοιπόν, βάθους δεν υπάρχει σ’ αυτήν την περίπτωση. Υπάρχει όμως θέμα, εάν ο ρητινεργάτης θέλει να κάνει και εντομή στο ξύλο, ανεξάρτητα από το γεγονός, ότι χρησιμοποιεί ερεθιστική ουσία. Έχει το δικαίωμα αυτό. Σε κάθε περίπτωση, λοιπόν, που εκτός από αφαίρεση φλοιού γίνεται και αφαίρεση ξύλου, το βάθος μέσα στο ξύλο δεν επιτρέπεται να είναι μεγαλύτερο από 1,5 εκατ. Το βάθος αυτό είναι αρκετό και δεν έχει συμφέρον ο ρητινεργάτης να ταλαιπωρείται για να το κάνει μεγαλύτερο.

9. Η ρητίνη, που εκρέει, συγκομίζεται (συλλέγεται) μέσα σε ειδικά διαμορφωμένα δοχεία, που τοποθετούνται κατάλληλα (καρφώνονται) κάτω από τη φρεσκαρισμένη πληγή στην αρχή κάθε ρητινευτικής περιόδου. Τα δοχεία αυτά κατασκευάζονταν παλιότερα από ανοξείδωτη λαμαρίνα (τενεκεδάκια) και καρφώνονταν με ειδικά καρφιά (δικέφαλα) επάνω στον κορμό (βλ. Εικ. 10). Ακόμη και σήμερα κάποιοι ρητινεργάτες στην Κεντρική και Νότια Ελλάδα (Εύβοια, Κορινθία, κ.λπ.) χρησιμοποιούν αυτό το δοχείο συλλογής. Η έρευνα, όμως, έχει δείξει, ότι ασύγκριτα συμφερότερος τρόπος συλλογής είναι με χρησιμοποίηση ειδικών διαστάσεων πλαστικών σακουλών μιας χρήσεως, που κατασκευάζονται από σκληρό πολυαιθυλένιο. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να αυξηθεί το εισόδημα του ρητινεργάτη μέχρι και το διπλάσιο. Αυτές καρφώνονται στη βάση των ετήσιων πληγών (βλ. Εικ. 11) με αεροπί-στολο, παραμένουν εκεί καθ’ όλη τη ρητι-νευτική περίοδο (βλ. Εικ. 12) και στο τέλος τραβιώνται και αποσπώνται (συγκομίζονται) με όλο το ρητινικό τους περιεχόμενο.

Η έρευνα έδειξε, ότι οι καταλληλότερες διαστάσεις σακουλών για ρητίνευση χαλεπίου πεύκης στην Ελλάδα είναι 25 εκατ. χ40 εκατ. χ 0,2 χιλ. (πλάτος χ βάθος χ πάχος) και ένας ρητινεργάτης χρειάζεται ετησίως περίπου 6 έως 6.5 κιλά τέτοιες σακούλες για κάθε τόνο ρητίνης, που θα μαζέψει.

10. Κάθε άλλου είδους πλήγωση των ρητι-νευόμενων δέντρων για ρητίνευση με πάστα θειικού οξέος στην Ελλάδα, διαφορετική από εκείνη που περιγράφηκε στις προηγούμενες παραγράφους, ούτε από το νόμο επιτρέπεται, αλλά ούτε και συμφέρουσα είναι για το εισόδημα των ρητινεργατών.

11. Η εφαρμογή των οδηγιών του παρόντος Εγχειριδίου στην πράξη από τους ρητινερ-γάτες μπορεί να αποκτήσει μεγαλύτερο κύρος, εάν αυτά που υποδεικνύει καταχωρούνται και στις αντίστοιχες Διαχειριστικές Μελέτες των ρητινευόμενων δασών.

9.3. Εργαλεία τον ρητινεργάτη -Χρήσιμες τεχνικές πληροφορίες

9.3.1. Η πάστα θειικού οξέος και η χρήση της.

Στην Ελλάδα χρησιμοποιείται σήμερα ως ερεθιστική ουσία της ρητινεύσεως η πάστα θειικού οξέος. Είναι μείγμα θειικού οξέος, νερού και καολίνη (ο καολίνης είναι αδρανές γαιώδες υλικό).

Η πάστα αυτή πρέπει να είναι ρευστή, για να μπορεί να την χρησιμοποιεί άνετα ο ρητινεργάτης. Επίσης, το περιεχόμενο στο μείγμα θει-ϊκό οξύ δεν πρέπει να είναι ποτέ παραπάνω από 60%. Η έρευνα λέει, ότι για τις Ελληνικές συνθήκες ακόμη και 42% περιεχόμενο οξύ είναι αρκετό για σωστή ρητίνευση. Το υπόλοιπο ποσοστό είναι νερό και καολίνης, σε κάποια βολική αναλογία για να διατηρείται η πάστα ικανοποιητικά ρευστή και είναι εύχρηστη.

Η πάστα, που χρησιμοποιείται σήμερα στην Ελληνική δασοπονική πράξη, παραχωρείται δωρεάν στους ρητινεργάτες από το Υπουργείο Γεωργίας και, σύμφωνα με τις προδιαγραφές, περιέχει 60% θειικό οξύ. Συμβαίνει συχνά, όμως, η πάστα αυτή να είναι πηχτή και δύσχρηστη. Αυτό συμβαίνει, ή όταν παλιώνει και κρυσταλλώνεται ή όταν είναι εξ αρχής κακής κατασκευής. Τότε, ο ρητινεργάτης για να την κάνει εύχρηστη οφείλει να την αραιώσει μόνο με νερό και όχι με θειικό οξύ. Τυχόν αραίωση με θειικό οξύ θα προκαλέσει μείωση στην ετήσια παραγωγή και στο εισόδημα του. Δυστυχώς, κάποιοι ρητινεργάτες κάνουν από άγνοια αυτό το λάθος. Πα να διορθωθεί η κατάσταση αυτή, παρέχεται η πληροφορία, ότι:

^· Η πηχτή πάστα πρέπει να αραιώνεται με νερό σε αναλογία 1, 5 κιλό νερό σε 10 κιλά πάστα, να αναδεύεται καλά, και να αποθηκεύεται αεροστεγώς σε καλά βουλωμένο πλαστικό δοχείο. Αυτή η αραίωση μειώνει τη συμμετοχή του οξέος από 60% σε περίπου 52%. Αυτό σημαίνει, ότι έχει περιθώριο να αραιωθεί κι’ άλλο, εάν τυχόν χρειαστεί περισσότερο. Γενικά, εάν χρειαστεί, μπορούμε να αραιώσουμε τα 10 κιλά αρχικής πάστας ακόμη και με 4 κιλά νερό. Στην ακραία αυτή περίπτωση, η συμμετοχή του οξέος γίνεται περίπου 42%.

Η ποσότητα πάστας, που χρειάζεται ένας ρητινεργάτης σε ένα χρόνο, είναι ανάλογη με το βάρος της ρητίνης που θα βγάλει. Η περίπου αναλογία είναι 5 κιλά πάστα για παραγωγή 1 τόνου ρητίνης ή, αλλιώς, 1 κιλό πάστας για κάθε 65 περίπου ρητινευόμενα δέντρα.

Για το άπλωμα της πάστας επάνω στη φρεσκαρισμένη πληγή κατά την καθημερινή δουλειά του, ο ρητινεργάτης χρησιμοποιεί ένα ειδικό πλαστικό δοχείο, που είναι γνωστό με το όνομα φούσκα (βλ. Εικ. 13). Η φούσκα έχει μυτερό βιδωτό καπάκι, ανοικτό στην άκρη (άνοιγμα τρύπας διαμέτρου 1 χιλ.). Κατά τη χρησιμοποίηση της, αποφεύγεται να είναι γεμάτη με πάστα, πέρα από τα 2/3 του όγκου της, για λόγους αποφυγής διαρροής και πρόκλησης ατυχημάτων (εγκαύματα στο δέρμα, τρύπες στα ρούχα, κ.λπ. - βλ. υπο-κεφ. 10.5 και 10.6 παρακάτω).

Με ένα κιλό πάστας μπορεί ο ρητινεργάτης να δουλέψει 600-800 δέντρα περίπου μέσα σε μια ημέρα, αλλά συνήθως ένας κανονικός ρητινεργάτης δουλεύει περίπου 400-500 δέντρα σε ένα 8ωρο. Άρα, ένα γέμισμα της φούσκας κάθε πρωί του είναι σχεδόν αρκετό για τη δουλειά μιας ημέρας.

9.3.2. Προετοιμασία των δέντρων πριν από τη ρητίνευση

Η εργασία ενός ρητινεργάτη στο δάσος δεν είναι μόνο ανάξεση πληγών και άπλωμα πάστας, αλλά και βοηθητικές εργασίες. Οι εργασίες αυτές, όταν γίνονται ταυτόχρονα με το άπλωμα της πάστας, δημιουργούν καθυστερήσεις στη δουλειά του ρητινεργάτη, και τελικά καταλήγουν σε μείωση του ημερομισθίου του. Συνεπώς, μπορούν να σχεδιαστούν να γίνουν πολύ ενωρίτερα, οποτεδήποτε μέσα στο χειμώνα, που για τους ρητινεργάτες είναι νεκρή περίοδος. Με αυτόν τον τρόπο, είναι σαν να εξασφαλίζουν εργασία και σε περίοδο ανεργίας. Τέτοιες εργασίες είναι:

^· Αναγνώριση των δέντρων που θα ρητινευτούν

Είναι βέβαιο, ότι ένας αριθμός από τα περσινά δέντρα δεν θα ρητινευτεί στη νέα περίοδο, γιατί δεν έχουν διαθέσιμη αρκετή επιφάνεια φλοιού. Αυτά τα δέντρα μπαίνουν στην κατηγορία των απορρητινευμενων και κανονικά πρέπει να σχεδιαστεί η υλοτομία τους, όπως ειπώθηκε ήδη, για να αναπτυχθούν σιγά-σιγά στη θέση τους οι διάδοχοι τους. Υπό κανονικές συνθήκες, ένα ποσοστό περίπου 4% κατά μέσον όρο των δέντρων απορρητινεύεται κάθε χρόνο. Άρα ο ρητινεργάτης πρέπει να βρει νέα κατάλληλα δέντρα για να τα αντικαταστήσει. Π.χ., ένας ρητινεργάτης που ρητινεύει 3.000 δέντρα κάθε χρόνο, πρέπει έγκαιρα να νοιαστεί για να βρει (να αναγνωρίσει) τουλάχιστον 120 νέα δέντρα στην ίδια ή σε άλλη περιοχή του δάσους.

>· Διάνοιξη μονοπατιών και κλάδεμα δέντρων

Για να μπορεί ο ρητινεργάτης να ρητινεύσει τα νέα δέντρα, πρέπει να ανοίξει μονοπάτια προσπέλασης από δέντρο σε δέντρο, κυρίως όταν υπάρχει πυκνός υπόροφος από θάμνους. Αλλά και στα μονοπάτια των παλιών δέντρων χρειάζονται βελτιώσεις, γιατί στο 10% περίπου κατά μέσον όρο των δέντρων, που συνεχίζουν να ρητινεύονται, χρειάζεται να ανοιχτεί νέο μέτωπο ρητινεύσεως. Αυτό σημαίνει, ότι αλλάζει ο προσανατολισμός του μετώπου. Π .χ., ένας ρητινεργάτης που ρητι-νεύει 3.000 δέντρα κάθε χρόνο θα χρειαστεί να αλλάξει προσανατολισμό σε περίπου 300 δέντρα. Άρα, εκεί που θα ανοιχτεί νέο μέτωπο πρέπει να γίνει κάποια βοηθητική τοπική κλάδευση στον κορμό και κάποια βοηθητική απομάκρυνση θάμνων στη βάση του δέντρου. Οι εργασίες αυτές διευκολύνουν τη ρητίνευση και μειώνουν τα ατυχήματα και, ως εκ τούτου, αυξάνουν τελικά το εισόδημα.

· Σήμανση της θέσης των νέων μετώπων

Σε όλα τα δέντρα, παλιά και νέα, που επιλέγονται τελικά για να ρητινευτούν, θα καρφωθεί την επόμενη άνοιξη σακούλα (δοχείο συγκομιδής). Το ακριβές σημείο που θα κρεμαστεί η σακούλα μπορεί να σημειωθεί από το χειμώνα με ένα τοπικό ξύσιμο του φλοιού (εκφλοίωση). Δεν είναι καθόλου αμελητέα δουλειά αυτή. Αφ’ ενός γιατί θα συντομεύσει το κάρφωμα της σακούλας την άνοιξη, και αφ’ ετέρου γιατί η επιλογή της κατάλληλης θέσης μπορεί να γίνει με μεγαλύτερη προσοχή, δηλαδή χωρίς τη συνήθη πίεση της τρέχουσας εργασίας. Υπενθυμίζεται, ότι, για έχουμε αυξημένη ρητινοπαραγωγή, το νέο μέτωπο πρέπει να ανοίγεται κοντά στο παλιό, σε απόσταση 5-7 εκατ. περίπου, και να συνεχίζει έτσι προς τα επάνω, εάν είναι δυνατόν.

9.3.3. Τεχνική της εγκατάστασης της ρητίνευσης

Η εργασία αυτή γίνεται μια φορά το χρόνο, στην αρχή της περιόδου ρητινεύσεως. Ο εργάτης εφοδιάζεται για την καθημερινή του δουλειά με: σακούλες, ένα κοινό τσεκούρι, φλοιοκόπτη, καρφωτικό αεροπίστολο, φούσκα με πάστα, βοηθητικά εργαλεία (λίμα, κ.λπ.). Τα εργαλεία, πρέπει να είναι καλά ακονισμένα. Με το τσεκούρι ανοίγει μονοπάτια και κόβει τυχόν παρεμποδίζοντα κλαδιά στο σημείο του κορμού, όπου θα ανοιχτεί το μέτωπο, εάν δεν έχει κάνει αυτές τις εργασίες από το χειμώνα.

Στη συνέχεια, απομακρύνει το ξηρόφλοιο από το σημείο που θα πρωτοανοιχτεί η πληγή του μετώπου. Αυτό μπορεί να γίνει και με τον φλοιοκόπτη. Ο φλοιοκόπτης είναι ένα ειδικό εργαλείο (βλ. Εικ. 14) για απομάκρυνση φλοιού, αναγκαίο σ’ εκείνον που ρητινεύει χωρίς να ανοίγει εντομές στο ξύλο. Εάν τυχόν ανοίγει και εντομές, ίσως χρειάζεται ειδικό σκεπάρνι κλασσικού τύπου, αν και μπορεί να κάνει την ίδια δουλειά σε ικανοποιητικό βαθμό και με καλά ακονισμένο φλοιοκόπτη.

Ύστερα, βγάζει μια λωρίδα από τον ζωντανό φλοιό στο σημείο που ξεκινάει η ρητίνευση. Το οριζόντιο μήκος αυτής της λωρίδας είναι όσο το επιτρεπόμενο πλάτος μετώπου, ανάλογα με τη στηθιαία διάμετρο (δηλαδή τουλάχιστον 8 εκατ. και ποτέ μεγαλύτερο από 14 εκατ.), και το ύψος της περίπου 4-6 εκατ. Κατά την εργασία αυτή, φροντίζει να απομακρύνει τελείως τον φλοιό από το ξύλο στο επάνω όριο της λωρίδας, για να φανεί τελείως το ξύλο. Το επάνω αυτό όριο λέγεται γραμμή ρητινεύσεως και κάθε φορά που γίνεται ανάξεση της πληγής (κατά την εγκατάσταση και μετά) επάνω σ’ αυτήν την γραμμή τοποθετείται η πάστα, για να ερεθίσει την ρητινεκροή.

Αμέσως μετά, καρφώνει με αεροπίστολο (ή με μικρά καρφιά) μια πλαστική σακούλα στη βάση της πληγής. Εάν τυχόν οι πληγές είναι δύο, καρφώνει δύο σακούλες (βλ. Εικ. 11 και 12). Τα χείλη της σακούλας προσαρμόζονται κατάλληλα επάνω στο φλοιό, ώστε να αποφευχθεί απώλεια ρητίνης από διαρροή. Η σακούλα παραμένει στη θέση αυτή μέχρι το τέλος της ρητινευτικής περιόδου, εκτός εάν γεμίσει με ρητίνη ενωρίτερα, οπότε ο ρητινερ-γάτης πρέπει να την αντικαταστήσει.

Ακολούθως, παίρνει τη φούσκα με την πάστα, προσανατολίζει το μυτερό άκρο της στη μια άκρη της γραμμής ρητινεύσεως και την πιέζει (την ζουλάει) με τέτοιον τρόπο, ώστε να εξωθήσει την πάστα με ομοιόμορφη ροή κατά μήκος όλης της γραμμής ρητινεύσεως (βλ. Εικ. 15). Η ποσότητα της πάστας είναι όσο ένα λεπτό κορδόνι παπουτσιού. Το κορδόνι πρέπει να είναι λίγο παχύτερο την άνοιξη και το φθινόπωρο, που είναι υγρή η ατμόσφαιρα, και σχετικά λεπτότερο κατά τον Ιούλιο - Αύγουστο, που είναι ξηρή η ατμόσφαιρα. Δεν χρειάζεται παχύτερο κορδόνι, γιατί αυξάνει το ύψος του ετήσιου μετώπου και εξαντλεί αδικαιολόγητα γρήγορα την ρητινευσιμη επιφάνεια του δέντρου, όπως είπαμε ήδη (βλ. υποκεφ. 9.2, παραγρ. 8). Αυτή η μικρή ποσότητα νεκρώνει βαθμιαία τον φλοιό επάνω από τη γραμμή ρητινεύσεως, μέχρι ύψος συνήθως 2-3 εκατ., μέσα σε διάστημα 2-3 εβδομάδων. Ύστερα, η νέκρωση σχεδόν σταματάει και σχεδόν ταυτόχρονα σταματάει ή πέφτει κάτω από το αποδεκτό επίπεδο παραγωγικότητας και η ρητινεκροή. Αυτό σημαίνει, ότι η πληγή χρειάζεται φρεσκάρισμα (ανάξεση, ανανέωση).

Μετά το άπλωμα της πάστας, ο ρητινεργάτης εγκαταλείπει το δέντρο (ή το μέτωπο) και μετακινείται με τα εργαλεία του στο επόμενο δέντρο (ή στο επόμενο μέτωπο του ίδιου δέντρου), για να επαναλάβει την ίδια ακριβώς εργασία.

Η εργασία της εγκατάστασης είναι αρκετά χρονοβόρα και ο ρητινεργάτης στα πλαίσια ενός τυπικού δώρου εργασίας μπορεί να κάνει εγκατάσταση περίπου σε 100 δέντρα, ανάλογα και με τις τοπικές δυσκολίες, βέβαια. Οπωσδήποτε μπορεί να χειριστεί περισσότερα δέντρα, στην περίπτωση που έχει κάνει τις βοηθητικές εργασίες ενωρίτερα τον χειμώνα.

9.3.4. Τεχνική και ρυθμός της ανάξεσης των πληγών

Την εργασία αυτή την κάνει ο ρητινεργάτης πολλές φορές μέσα σε μια ρητινευτική περίοδο. Περισσότερες είναι οι φορές, εάν φρεσκάρει την πληγή ανά μικρά χρονικά διαστήματα, και λιγότερες, εάν την φρεσκάρει κατά μεγαλύτερα. Το μήκος του χρονικού διαστήματος ανάξεσης λέγεται ρυθμός ρητινεύσεως.

Το ζήτημα του ρυθμού έχει μείνει έξω από τις ρυθμίσεις του νόμου. Αυτό σημαίνει, ότι ο κάθε ρητινεργάτης μπορεί να διαλέξει δικό του ρυθμό. Στην Ελλάδα έχει αποδειχτεί, όμως, ότι ο ρυθμός 18 ημερών δίνει το καλλίτερο ημερομίσθιο στον ρητινεργάτη, όταν χρησιμοποιεί πάστα θειικού οξέος. Αυτός είναι ο λόγος, που οι ρητινεργάτες στην πράξη είναι γενικά προσαρμοσμένοι σε εφαρμογή κάποιου ρυθμού μεταξύ 2-3 εβδομάδων (Η-21 ημερών) και κατά μέσον όρο 18 ημερών. Αυτό σημαίνει, ότι φρεσκάρουν τις πληγές περίπου 8-10 φορές κάθε χρόνο.

Η εργασία της ανάξεσης ακολουθεί την εξής πορεία: Πρώτα αδειάζουν το βρόχινο νερό, που τυχόν περιέχει η σακούλα. Αυτό γίνεται με προσοχή, για να μην χυθεί μαζί με το νερό και τυχόν επιπλέουσα νωπή ρητίνη. Συχνά, οι ρητινεργάτες στην πράξη αντί να χύνουν το νερό με αναστροφή της σακούλας, προτιμούν να της ανοίγουν μικρές τρύπες με τη μύτη ενός καρφιού. Το νερό φεύγει μόνο του σιγά-σιγά, ενώ αυτοί γλιτώνουν την ταλαιπωρία, και οι απώλειες ρητίνης είναι τελείως επουσιώδεις.

Αμέσως μετά, ο ρητινεργάτης πτυχώνει τα χείλη της σακούλας κατάλληλα, για να μην πέσουν μέσα τεμάχια φλοιού και ξύλου από την ανάξεση της πληγής, που θα ακόλουθησει. Στη συνέχεια, κόβει με τον φλοιοκόπτη (ή με το σκεπάρνι, εάν δεν χρησιμοποιεί φλοιοκόπτη) το κομμάτι του νεκρού φλοιού επάνω από τη γραμμή ρητινεύσεως, μέχρι που να συναντήσει ζωντανό φλοιό. Συνήθως τον συναντάει στα 2,5 εκατ. ψηλότερα. Κατά κανόνα στην πράξη, το ύψος νεκρώσεως δεν είναι ομοιόμορφο και μερικές φορές παρουσιάζει λογχοειδείς εισδύσεις αρκετά ψηλότερα. Τέτοιες εισδύσεις είναι συνήθως επουσιώδεις και δεν πρέπει να τους δίνει ιδιαίτερη σημασία ο ρητινεργάτης, γιατί διαφορετικά μεγαλώνει αδικαιολόγητα πολύ ο χρόνος απασχόλησης του και η φθορά ρητινεύσιμης επιφάνειας του δέντρου. Δεν είναι δύσκολο να καταλάβει ο ρητινεργάτης μέχρι που έχει φτάσει η νέκρωση του φλοιού, γιατί εκεί που ο φλοιός έχει νεκρωθεί το χρώμα του αποκά-τω ξύλου είναι καφεκόκκινο, όπως το χρώμα ξερού φύλλου. Ακολούθως, ο ρητινεργάτης απλώνει, κατά τον γνωστό τρόπο, ένα καινούργιο κορδονάκι πάστας ακριβώς στο σημείο συνάντησης ζωντανού φλοιού και ξύλου (βλ. Εικ. 15). Μετά, ανασηκώνει τα πτυχωμένα χείλη της σακούλας για να την ανοίξει, και εγκαταλείπει το μέτωπο αυτό για να πάει στο επόμενο να επαναλάβει τα ίδια.

Η εργασία της ανάξεσης προχωρεί πολύ γρήγορα. Συνήθως, μέσα σε ένα τυπικό 8ωρο εργασίας ο ρητινεργάτης φρεσκάρει περίπου 300 δέντρα, ανάλογα και με τις τοπικές δυσκολίες, βέβαια.

9.3.5. Τεχνική της συγκομιδής της ρητίνης

Όπως έχει αναφερθεί ήδη, οι ρητινεργάτες που ρητινεύουν με σακούλα κάνουν μια φορά το χρόνο συγκομιδή ρητίνης, στο τέλος της ρητινευτικής περιόδου (Οκτώβριο-Νοέμ-βριο ή ενωρίτερα μέσα σε τυχόν χωράφια, που πρόκειται να σπαρθούν).

Έχουν μαζί τους μεγάλους πλαστικούς σάκους (τσουβάλια), χωρητικότητας περίπου 50 κιλών, για να τοποθετούν τις σακούλες με ρητίνη, που τραβούν από τα δέντρα. Τα τσουβάλια καλό είναι να έχουν διαστάσεις 60 εκατ. χ 100 εκατ. χ 0,4 χιλ. (πλάτος χ βάθος χ πάχος). Ένας ρητινεργάτης χρειάζεται ετησίως περίπου 3,5 κιλά τέτοια τσουβάλια για κάθε τόνο ρητίνης που θα μαζέψει.

Ο ρητινεργάτης πριν ακόμη τραβήξει μια σακούλα την αδειάζει από τυχόν βρόχινα νερά. Μερικές φορές, ξύνει με τον φλοιοκόπτη και ρίχνει μέσα σ’ αυτήν την ξερή ρητίνη, που βρίσκεται επάνω στο μέτωπο. Αν το ξέσμα είναι αρκετό, καλό είναι να συγκομίζεται. Η μεταφορά των γεμάτων τσουβαλιών προς το σημείο φόρτωσης γίνεται στον ώμο.

Στις περιοχές, που η συλλογή της ρητίνης συνεχίζει -πολύ κακώς- να γίνεται ακόμη με τενεκεδένια δοχεία, οι ρητινεργάτες μαζεύουν ρητίνη περισσότερες από μία φορές τον χρόνο. Κάθε φορά που τα τενεκεδάκια κοντεύουν να γεμίσουν, ο ρητινεργάτης περνάει από όλα τα δέντρα και με ένα είδος κουτάλας μαζεύει την ρητίνη από τα τενεκεδάκια και την ρίχνει σε μεγαλύτερο δοχείο (καρόκι), που το κουβαλάει στον ώμο του. Αυτός ο τρόπος συγκομιδής είναι τόσο κοπιώδης και γενικά η χρησιμοποίηση μεταλλικών δοχείων τόσο αντιπαραγωγική, ώστε επιβάλλεται να αντικατασταθεί αμέσως με σακούλες, όπως ειπώθηκε ήδη.

9.3.6 Ξυλοχρηστικές πληροφορίες

Κανονικά, η ρητίνευση ενός δέντρου διαρκεί στην πράξη περίπου 25 χρόνια, κατά μέσον όρο. Μετά πρέπει υλοτομηθεί και να διαμορφωθεί σε ξύλινα προϊόντα, όπως ειπώθηκε ήδη. Το βασικό κορμοτεμάχιο, που είναι πληγωμένο από τα μέτωπα της ρητίνευσης μέχρι περίπου 2,20 μ. ύψος, είναι τόσο υγιές όσο και ο υπόλοιπος κορμός. Αυτό συμβαίνει, επειδή εμποτίζεται από ρητίνη (μετατρέπεται κατά μεγάλο μέρος σε δαδί) και η δαδοποίηση το προστατεύει από τη σήψη.

Η δαδοποίηση, όμως, η παραμόρφωση της διατομής λόγω της πλήγωσης (βλ. Εικ. 16) και κάποια έγκλειστα στο ξύλο μεταλλικά κατάλοιπα (καρφιά, υπολείμματα από τενεκεδάκια, κ.λπ.) είναι αιτίες - κυρίως η τελευταία -που το βασικό κορμοτεμάχιο δεν είναι κατάλληλο για πριόνισμα και παραγωγή καλής ποιότητας προϊόντων για κάποιες χρήσεις (έπιπλα, τελλάρα, ναυπηγική ξυλεία, κ.λπ.). Το μειονέκτημα αυτό σημαίνει μείωση της εμπορικής αξίας του βασικού κορμοτεμαχίου, και το καταδικάζει να διοχετεύεται στην αγορά σαν καυσόξυλο (υλοχρηστική υποβάθμιση).

Είναι αυτονόητο όμως, ότι, εάν δεν υπήρχαν μεταλλικά κατάλοιπα για να προκαλούν ζημιές στα πριόνια κατά τον πριόνισμα, η δαδοποίηση και η παραμόρφωση από μόνες τους δεν θα ήταν πολύ σημαντικό πρόβλημα για την υλοχρηστική αξιοποίηση του βασικού κορμοτεμαχίου σε πολλές κατάλληλες χρήσεις, όπως π.χ. εσωτερικά (αθέατα) μέρη επίπλων, πασσάλους, κ.λπ. Είναι φανερό, λοιπόν, ότι και γι’ αυτόν τον λόγο - πέρα από όσα σπουδαία ειπώθηκαν ήδη στο υποκεφ. 9.2, παραγρ. 9 - πρέπει να αποσυρθούν τα τενεκεδάκια και τα καρφιά από την πράξη, και να αντικατασταθούν με σακούλες, οι οποίες θα καρφώνονται με αεροπίστολο που θα εκτοξεύει - εάν είναι δυνατόν - πλαστικούς και όχι μεταλλικούς συνδετήρες.

Ανεξάρτητα, όμως, από όλα αυτά, οφείλει να τονιστεί, ότι, η μακροοικονομική έρευνα έχει αποδείξει, πως η υλοχρηστική υποβάθμιση του βασικού κορμοτεμασχίου είναι τελείως επουσιώδης σε σύγκριση με το οικονομικό όφελος από τη ρητίνευση και την προστασία, που αυτή εξασφαλίζει στο δάσος, από πάσης φύσεως καταστροφές και κυρίως από δασικές πυρκαγιές.

Όλο το άλλο ξύλο του δέντρου, επάνω από τα 2,20 μ., είναι χοντρό σε αρκετά μέτρα και κατάλληλο για όλες τις ξυλοκατασκευές. Πρακτικά, μένει ανεπηρέαστο από τη ρητίνευση. Παρατηρείται μόνο κάποια αύξηση των ρητι-νοφόρων αγωγών, μέχρι ύψος περίπου 1,70 μ. επάνω από τα 2,20 μ., αλλά αυτό ως πλεονέκτημα και όχι ως μειονέκτημα πρέπει να θεωρείται, γιατί κάνει το ξύλο περισσότερο ανθεκτικό στη σήψη και συνεπώς καταλληλότερο για κάποιες ειδικές χρήσεις, όπως π.χ. για ναυπηγική ξυλεία, πασσάλους για υπαίθριες αγροτικές καλλιέργειες (ντομάτα, αμπέλια), κ.λπ.

10. Κίνδυνοι ατυχημάτων και πρώτες βοήθειες

Το επάγγελμα του δασεργάτη γενικά, δηλαδή η δουλειά μέσα στο δάσος, είναι ιδιαίτερα επιρρεπής σε ατυχήματα. Ατυχήματα μπορεί να πάθει και μέσα και έξω από το δάσος. Εδώ θα γίνει αδρομερής αναφορά κυρίως σ’ εκείνα, που σχετίζονται με την υγεία του ρη-τινεργάτη, όταν βρίσκεται σε διαδικασία εργασίας μέσα στο δάσος.

10.1 Γενικές οδηγίες

Η εργασία του ρητινεργάτη είναι μοναχική εργασία κάτω από δύσκολες συνθήκες (ερημιά, ανώμαλο έδαφος και πολλή ζέστη). Σπάνια έχει άλλον κοντά του για παρέα. Αυτό σημαίνει, αφ’ ενός ότι πρέπει να είναι πολύ προσεκτικός να μην του συμβαίνουν ατυχήματα, και αφ’ ετέρου ότι οφείλει να ξέρει καλά πώς να αντιμετωπίσει μόνος του ένα ατύχημα, που τυχόν του συμβεί.

Πριν ξεκινήσει το πρωί για τη δουλειά, πρέπει να έχει φάει. Μετά το ξεκίνημα της δουλειάς στο δάσος, πρέπει να δουλεύει με κανονικό ρυθμό. Κανονικός ρυθμός είναι να μην τρέχει, να μην δουλεύει περισσότερο από 8 ώρες την ημέρα (εκτός από περιπτώσεις ανάγκης), να κάνει στάση για ξεκούραση επί 5 λεπτά ανά 1 ώρα δουλειάς (ποσοστό 8,5% του χρόνου πραγματικής εργασίας) και, βεβαίως, να διακόπτει τη δουλειά του για να πάρει πρόγευμα. Τυχόν απόκλιση από αυτούς τους κανόνες μπορεί να βλάπτει την υγεία του ρητινερ-γάτη, παρά το γεγονός ότι μπορεί να αυξάνει το εισόδημα του λόγω υπερεργασίας ή υπε-ρωρειακής απασχόλησης.

10.2 Εμβόλια

Πρέπει να καλύπτεται μόνιμα με αντιτετανικό εμβόλιο. Μόνιμη κάλυψη έχει όποιος κάνει αντιτετανικό εμβόλιο μια φορά κάθε 5 χρόνια.

10.3 Σακίδιο με εφόδια πρώτων βοηθειών

Πρέπει να έχει μαζί του σακίδιο, το οποίο να περιέχει τα ακόλουθα πράγματα:

Κινητό τηλέφωνο

Ο ρητινεργάτης πρέπει να έχει πάντοτε μαζί του κινητό τηλέφωνο με φορτισμένη μπαταρία. Από τη στιγμή της αναχώρησης από το σπίτι του μέχρι την επιστροφή του, το τηλέφωνο πρέπει να βρίσκεται σε θέση λειτουργίας. Σε περίπτωση οποιουδήποτε ατυχήματος, που έχει επείγουσα ανάγκη η υγεία του, πρέπει αμέσως να καλέσει τις Πρώτες Βοήθειες στον αριθμό 166 για να στείλουν ασθενοφόρο, καθώς και τους κοντινούς συγγενείς του για να τον βοηθήσουν με οποιονδήποτε τρόπο μπορούν.

Κατά τη συνομιλία του με τις Πρώτες Βοήθειες πρέπει να δώσει τα εξής στοιχεία: Το όνομα του

Τον αριθμό του τηλεφώνου του Το είδος και τη σοβαρότητα του ατυχήματος που έπαθε

Το μέρος που βρίσκεται και πώς θα τον βρουν.

Φάρμακα και βοηθητικά υλικά

Πρέπει να έχει μαζί του πόσιμο νερό, κοφτερό μαχαίρι (σουγιά), βαμβάκι, οινόπνευμα, αιμοστατικό καυτή ρι σαν αυτό που σταματάμε το αίμα όταν κοπούμε στο ξύρισμα, επίδεσμο και κουτί με αυτοκόλλητα τσιρότα διαφόρων διαστάσεων για επίδεση τραυμάτων, κουτί με ασπιρίνες για πονοκέφαλο και πυρετό, άλλα τυχόν φάρμακα που του έχουν συστήσει οι γιατροί (π.χ. καρδιοτονωτικά), και στουπί σαν αυτό που καθαρίζουν τα εξαρτήματα των αυτοκινήτων από μηχανέλαια.

Όλα σχεδόν τα ατυχήματα αντιμετωπίζονται σε πρώτη φάση με τα παραπάνω υλικά, τα οποία δεν είναι ογκώδη, ούτε βαριά, και χωρούν άνετα σε ένα μικρό σακίδιο, που μπορεί να το έχει πάντοτε μαζί του ο ρητινεργάτης.

Δεν επιτρέπεται να έχει οινοπνευματώδη πο-5 τα και καφέ. Οι ειδικοί λένε, ότι αυτά όχι μόνο δεν βοηθούν σε περίπτωση ατυχήματος, αλλά και ότι μπορούν να προκαλέσουν ατύχημα ή και να επιδεινώσουν ένα ατύχημα, που συμβαίνει σε τόπους μακρινούς από τις Πρώτες Βοήθειες, όπως είναι το δάσος.

10.4 Δαγκώματα και τσιμπήματα

Για δάγκωμα από φίδι, χρειάζεται να γίνει αμέσως τηλεφώνημα στο 166 για επείγουσα βοήθεια μέσα σε 1-2 ώρες, γιατί δεν είναι ασφαλές πότε ένα φίδι είναι δηλητηριώδες ή όχι. Έως ότου έλθει η βοήθεια, πλένετε την πληγή με άφθονο νερό, δένετε το δαγκωμένο μέλος σφιχτά με επίδεσμο αρκετά ψηλότερα από την πληγή, χαράζετε με το σουγιά την πληγή για να τρέξει αίμα, κρατάτε το δαγκωμένο μέλος χαμηλότερα από το επίπεδο της καρδιάς, και κινείστε όσο γίνεται λιγότερο.

Για δάγκωμα από σκυλί, αλεπού, σκίουρο, κουνάβι, νυφίτσα, νυχτερίδα κ.λπ., ιδίως εάν σας επιτεθούν χωρίς να τα προκαλέσετε, πρέπει να πλύνετε καλά την πληγή και να τηλεφωνήσετε στο 166. Πρέπει να σας γίνει ϋ αντιτετανικός ορός (εάν δεν έχετε κάνει την τελευταία δετία) και έλεγχος για λύσσα.

Για τσιμπήματα από σκορπιούς και αράχνες, πρέπει να τηλεφωνήσετε στο 166.

Για τσιμπήματα από μέλισσες και σφήκες,καλέστε το 166 μόνο εάν είστε αλλεργικά άτομα ή εάν τα τσιμπήματα είναι πολλά.

10.5 Τραύματα στα μάτια

Τραύματα στα μάτια μπορούν να συμβούν από κλαδιά, πελεκούδια, σταγόνες πάστας ρητινεύσεως, κ.λπ. Κατά κανόνα, τα τραύματα στα μάτια είναι επικίνδυνα, ανεξάρτητα από το αίτιο που τα προκάλεσε, και συνήθως απαιτούν ιατρική περίθαλψη από οφθαλμίατρο, ιδίως εάν παρατηρηθεί διαφορά στην όραση (θάμπωμα). Εάν σας συμβεί τέτοιο ατύχημα, διακόψτε την εργασία σας, πλύνετε αμέσως τα μάτια σας με άφθονο νερό για να φύγουν τυχόν ακαθαρσίες κάτω από τα βλέφαρα, και αποφύγετε να τα τρίψετε. Εάν ο πόνος, το δάκρυσμα και το θάμπωμα επιμένουν, καλέστε το 166 και, ενώ θα περιμένετε τη βοήθεια, σκεπαστέ και τα δύο σας μάτια με επίδεσμο και αποφύγετε να «παίζετε» τους βολβούς κάτω από τα βλέφαρα σας.

Στην περίπτωση που πέσει πάστα ρητινεύσεως στα μάτια, επιβάλλεται να σας δει οφθαλμίατρος οπωσδήποτε, γιατί η πάστα περιέχει θειικό οξύ, το οποίο είναι ισχυρά καυστική υγροσκοπική ουσία.

10.6 Τραύματα σε άλλα μέρη του σώματος

Δεν θεωρούνται αξιόλογα τραύματα οι μικρές αμυχές και τα γδαρσίματα. Αυτές μπορεί ο παθών να τις καλύψει αμέσως με αυτοκόλλητα τσιρότα, αφού πρώτα τις πλύνει με νερό και τις επαλείψει με αιμοστατικό καυτή-ρι. Πάντως, τα τραύματα αυτά θα είναι λιγότερα, όσο καθαρότερα είναι τα μονοπάτια προσπέλασης και όσο καλλίτερα κλαδεμένα τα ρητινευόμενα δέντρα στη βάση τους.

Χωρίς ιδιαίτερη σημασία είναι και τυχόν μικρο-τραύματα επάνω στο δέρμα των χεριών ή του προσώπου, που μπορούν να προκληθούν, εάν είναι απρόσεκτος ο ρητινεργάτης, από σταγόνες πάστας θειικού οξέος. Σταγόνες πάστας επάνω στο δέρμα γίνονται αντιληπτές από ελαφρό τσούξιμο πριν ακόμη προκαλέσουν τοπικό μικροέγκαυμα. Έτσι, μπορούν αμέσως να σκουπιστούν και να πλυθούν χωρίς συνέπειες. Όπως είπαμε παραπάνω, πρόβλημα υπάρχει μόνο, εάν πέσει πάστα στα μάτια. Άλλα μέρη του σώματος δεν κινδυνεύουν από την πάστα, γιατί καλύπτονται από ρούχα.

Πρέπει, όμως, να έχει υπόψη του ο ρητινεργάτης, ότι η πάστα τρυπάει και καταστρέφει τα βαμβακερά ρούχα και τα δερμάτινα. Αντίθετα, δεν τρυπάει τα ρούχα από συνθετικά υλικά (μόνο ξεθωριάζει το χρώμα τους). Συνεπώς, καλλίτερη προστασία έχει ο ρητινεργάτης, όταν χρησιμοποιεί συνθετικά εξώρουχα, βαμβακερά εσώρουχα, και πλαστικές μπότες.

Χωρίς ιδιαίτερη σημασία είναι και τυχόν μικροραγάδες (σκασίματα) στο δέρμα των χεριών, εάν ο ρητινεργάτης αφήνει επί πολλές ώρες πασαλειμμένα τα χέρια του με ρητίνη. Κανονικά, πρέπει να σκουπίζει τα χέρια του αμέσως μετά τη λήξη της εργασίας του με στουπί βρεγμένο σε ελαιόλαδο, ή οινόπνευμα, ή βενζίνη, ή πετρέλαιο, κ.λπ. Αυτονόητο είναι, βέβαια, ότι πρέπει να έχει στο σακίδιο του κάποια από αυτές τις διαλυτικές ουσίες. Σκοπιμότερο είναι να έχει οινόπνευμα, γιατί εκτός από αυτόν τον σκοπό είναι χρήσιμο και για επάλειψη και απολύμανση παντός είδους τραυμάτων στο δέρμα.

Σοβαρά μπορεί να είναι τα τραύματα, όταν πέσει ο ρητινεργάτης από δέντρο ή από σκάλα, που τυχόν χρησιμοποιεί για να φτάσει τα ψηλά μέτωπα, ή εάν γλιστρήσει και πέσει επάνω σε αιχμηρά ξύλα ή πέτρες, ή εάν έχει τροχαίο ατύχημα. Τότε, ο κίνδυνος δεν είναι μόνο από εξωτερικά τραύματα που φαίνονται, αλλά και από εσωτερικά τραύματα που δεν φαίνονται και, κυρίως, από αιμορραγία εσωτερική ή εξωτερική. Σε τέτοια περίπτωση, καλέστε πάντοτε το 166.

8. Οικονομική σημασία της ρητίνης